Çölyak Hastalığı ile Yaşamak.
7 Nisan 2017 tarihi itibari ile çölyak hastası olduğumu öğrendim. ve hoş geldin yeni bir alerji daha :) Mevcut bir sürü alerjim vardı zaten bir eksiğim gıda tolerans testim kalmıştı. ve süpriz çölyak denen illet. Daha doğrusu bir illet olduğunu anlamam biraz vakit aldı maalesef. İlk başta işin bu kadar ciddiyetinde değildim. Fakat sonra yavaş yavaş araştırmaya başladım ve diyetisyenin bana önerdiği gıdaları tüketmeye başladıkça, işin boyutunu fark ettim.
Peki ÇÖLYAK HASTALIĞI NEDİR?
Çölyak hastalığı, ince bağırsağa hasar veren yiyeceklerin alımı ile besin emilimini bozan sindirim sistemi hastalığıdır. Çölyak hastalığı olan kişiler için; BUĞDAY, ARPA, ÇAVDAR ve YULAFTA bulunan GLUTEN adı verilen protein zararlıdır. Çölyak hastalığı olan kişiler, gluten içeren yiyecekler yediklerinde, bağışıklık sistemleri, ince bağırsağa zarar verecek bir yanıt oluşturur. Hasara vücudun kendi bağışıklık sistemi neden olduğu için, otoimmün bozukluk olarak adlandırılır. Besinler emilemediği için aynı zamanda emilim bozukluğu hastalığı olarak adlandırılır. Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır. Bazen gebelik, doğum, viral enfeksiyonlar ve bazı duygusal stresler sonrasında hastalık ortaya çıkabilir veya ilk kez aktif hale geçebilir.
BELİRTİLER NELERDİR?
Çölyak hastalığı, hastaların tümünde aynı belirtileri göstermez. Bazı hastalar belirtileri çocuk, bazıları ise yetişkin yaşta gösterir. Uzun süre anne sütü alan kişilerde Çölyak hastalığının belirtilerinin daha geç ortaya çıktığı gösterilmiştir. Glutenin beslenmeye girdiği yaş ve alınan glütenin miktarı da önemlidir. Hastalığın belirti ve bulguları, ortaya çıkış zamanı kişiden kişiye oldukça değişkenlik gösterir.
BAŞLICA BELİRTİLER
• Kronik ishal
• Kilo kaybı
• Açık renkli, kötü kokulu dışkı
• Açıklanamayan veya tedaviye rağmen tekrar gelişen kansızlık
• Gaz, tekrarlayan karın ağrısı
• Şişkinlik ve sersemlik
• Hazımsızlık
• Kabızlık
• Kusma (Genellikle çocukları etkiler)
• Demir eksikliği anemisi veya vitamin B12 folat eksikliği aneminin bir işareti olabilir yorgunluk (aşırı yorgunluk)
• Kaşıntı cilt döküntüsü
• El ve ayaklarda karıncalanma, uyuşma
• Koordinasyon, denge ve konuşmayı etkileyen bozukluklar
• Sıvıların birikmesi (ödem) nedeniyle, eller, ayaklar, kollar ve bacaklarda şişme
• Kemik ağrısı, kas krampları
• Davranış değişikliği
• Boy kısalığı, gelişme geriliği
• Adet düzensizliği
• Ağız içinde soluk yaralar
• Diş çürükleri
• Osteoporoz
• Tekrarlayan düşükler Çölyak hastalığı olan bazı kişilerin yakınması yoktur. İnce bağırsağın hasar görmemiş bölümü belirtileri önlemeye yetecek kadar yeterli besin emilimini sağlıyor olabilir. Ancak belirtileri olmayan hastalar da Çölyak hastalığının uzun dönemde çıkacak yan etkileri açısından risk altındadır.
ÇÖLYAK HASTALIĞI NASIL TEŞHİS EDİLİR?
Çölyak hastalığı teşhisini koymak için doktorlar kanda glutene karşı antikor seviyesini ölçen test istemektedirler. Eğer testler ve belirtiler Çölyak hastalığını düşündürüyorsa kesin teşhis için ince bağırsaktan küçük bir parça alınması gerekmektedir. ÇÖLYAK HASTALIĞININ KESİN TANISINI KOYMAK İÇİN EN İYİ YÖNTEM İNCE BAĞIRSAK BİYOPSİSİDİR. Biyopsi ağızdan, ince bir hortum yardımı ile onikiparmak bağırsağına ulaşılarak yapılır. İşlem kısa süreli olup, çocuklarda anestezi altında da yapılabilmektedir. HASTALIĞIN TARANMASI Çölyak hastalığı taraması, glutene karşı antikorların kan testleri ile araştırılmasına dayanır. Çölyak hastalığı kalıtımsal olduğu için tanısı konmuş hastaların özellikle birinci derece akrabaları hastalık açısından taranmalıdır. Hasta insanların 1. derece akrabalarının (ANNE, BABA, ÇOCUKLAR) hasta olma olasılığı %10 dur. Tanı ve tedavi geciktikçe yetersiz beslenme ve diğer komplikasyonların gelişme riski artacaktır
TEDAVİ NEDİR?
Çölyak hastalığının TEK TEDAVİSİ GLUTENSİZ DİYET ile beslenmektir. Diyet gluten içeren tüm gıdalardan kaçınmayı gerektirir. Diyet tedavisi ile belirtiler düzelmekte, var olan bağırsak hasarı iyileşmektedir. Diyete başlanan günlerde iyileşme başlar ve ince bağırsak 3–6 ay arasında tamamen iyileşir. GLUTENSİZ DİYET YAŞAM BOYU SÜRDÜRÜLMELİDİR. Glutensiz diyete cevap alınması aynı zamanda Çölyak hastalığı tanısının doğrulanması anlamını taşır.
GLUTENSİZ DİYET
Glutensiz diyet; buğday, çavdar, arpa ve yulaf içeren tüm gıdalardan (hububat, makarna ve birçok işlenmiş gıda) ÇOK AZ MİKTARLARDA DAHİ YEMEMEK anlamına gelir. MISIR, PATATES, PİRİNÇ, SOYA UNU ZARARSIZDIR. Et, meyveler ve sebzeler gluten içermez. Çölyak hastalığı olan kişiler bu yiyeceklerden istedikleri kadar yiyebilirler. Günümüzde glutensiz unlar ve bundan yapılmış hazır ürünlere market ve eczanelerden ulaşılabilmektedir.
GLUTENSİZ DİYETE ÖRNEKLER
İÇECEKLER İZİN VERİLEN: Kahve-çay, Taze süt, pastörize süt, Yoğurt
ET-BALIK-TAVUK
Taze etler balık, deniz ürünleri, kümes hayvanları, konserve balık, salamura balık, bazı sosisler
PEYNİR
Tüm yıllanmış peynirler, beyaz peynir, krem peynir, pastörize edilmiş peynir
PATATES VE DİĞER NİŞASTALILAR
Beyaz ve tatlı patates, kaba öğütülmüş mısır, pirinç, glutensiz şehriye
TAHIL
Mısır unuyla yapılmış sıcak kahvaltılıklar, pirinç, kelloggs un mısır patlakları
EKMEKLER
Özel hazırlanmış (sadece izin verilen unlarla) ekmekler UNLAR Mısır unu, patates unu, pirinç unu, pirinç nişastası, soya unu, fındık unu
SEBZELER
Tüm sade, taze, donmuş veya konserve sebzeler, kurutulmuş fasulye ve bezelye, mercimek, bazı ticari hazır sebzeler
MEYVELER
Hepsi sade, donmuş, konservelenmiş veya kurutulmuş meyveler, tüm meyve suları
YAĞLAR
Tereyağı, margarin, bitkisel yağlar, fındık, yerfıstığı ezmesi, hidrojenlenmiş sebze yağları, bazı salata sosları, mayonez, yapışmaz pişirme sıvıları
ÇORBALAR
İzin verilen içerikle yapılmış ev yapımı çorbalar, bazı hazır konserve, özel kuru çorba karışımları
TATLILAR
İzin verilen içerikle yapılmış kekler, hazır ekmekler, puding ve börekler, pirinç pudingler, bazı puding karışımları, krema, öz ve basit içerikli dondurmalar, şekerler, Jöle, reçel, bal, kahverengi ve beyaz şeker, çikolata, saf kakao, Hindistan cevizi
DİĞER
Tuz, biber, zencefil, tarçın, acılı tozlar, domates püresi ve salçası, zeytinler, soda, yaşmaya, kuru hardal
YASAKLAR
Bira, cin, viski, aromalı kahve SÜT Maltlı süt, bazı çikolatalı sütler, bazı süt ürünü olmayan kremalar
ET, BALIK, TAVUK Hazır buğday, arpa, çavdar veya yulaf içeren etler,
sebze suyunda konservelenmiş ton balığı
PEYNİR Yulaf içeren herhangi bir peynir ürünü
PATATES VE DİĞER NİŞASTALILAR
Bilinen şehriyeler, spagetti, makarna, buğday unu eklenmiş donmuş patates ürünleri
TAHIL Buğday, yulaf, arpa ve çavdar içeren tüm kahvaltılıklar, kepek, buğday tohumu, ayıklanmış buğday
EKMEKLER Buğday, çavdar, arpa veya yulaf içeren tüm ekmekler UNLAR Buğday tohumu, kepek, buğday nişastası, buğday, çavdar, arpa veya yulaf içeren tüm unlar
SEBZELER Kremalı sebzeler, sos içinde konservelenmiş sebzeler, fırınlanmış konservelenmiş fasulyeler, Bazı ticari hazırlanmış sebzeler ve salatalar
MEYVELER Hazırlanmış meyveler, bazı börek içleri, kuru üzüm ve hurma(un serpilerek kurutulmuş)
YAĞLAR Bazı ticari salata sosları, buğday yağı, süt ürünü olmayan krema ürünleri, hazır et suyu ve soslar
ÇORBALAR Çoğu konserve çorba ve çorba karışımı bulyon, bulyon tabletleri (sebze proteiniyle hazırlanmış)
TATLILAR Ticari kek ve kurabiyeler, buğday, çavdar, yulaf veya arpayla yapılmış börekler, hazır karışımlar pudingler, dondurma külahlar, jöle
ŞEKERLER Ticari şekerler (buğday unu kaplı), aromalı şuruplar, şeker içeren malt aromaları
DİĞER Açık salça tozu, kuru baharat karışımları et sosları, hardal, yaban turpu, soya sosu, tarçın, alkol bazlı tatlandırıcılar, bira mayası.
Glutensiz bir yaşam sürmek için piyasa da hazırlanmış ve satışta olan glutensiz makarna, bisküvi, ekmek, un tarzında besinler vardır. Bu besinleri büyük marketlerden veya internetten siparis yolu ile elde emeniz mümkün. Yalnız aldığınız ürün yapıldığı yerde glutenli ürün üretimi varsa çapraz eşleşmeden dolayı aldığınız ürüne gluten bulaşma risk olabiliyor. bu yüzden aldığınız ürün için teyit almanızda fayda var.
ARPA
Arpa, besin gruplarından karbonhidrat grubundadır. B6 vitamini başta olmak üzere, potasyum, demir, çinko gibi vitamin ve mineralleri içermektedir. Arpayı diyetinizden çıkardığınızda yerine mısır tüketimine devam ederseniz vücutta herhangi bir vitamin eksikliği görülmez. Türkiye’de arpa bazı ekmeklerin içerisinde, viski, ale ve birada bulunmaktadır. Etiketinde arpa içerir ibaresi bulunan ekmekleri tüketmeyiniz. Bazı bira çeşitlerinde de arpa bulunabilmektedir.
ÇAVDAR
Çavdar, buğdaydan sonra en fazla ekimi yapılan tahıldır ve karbonhidrat grubundandır. Vücuda enerji verir, içeriğinde B2, B6, B12 ve C vitaminleri ile demir, kalsiyum, niasin, folik asit ve çinko vardır. Çavdar özellikle hamurun kabarık ve esnek olmasına sebep olduğundan ekmek yapımında kullanılır. Dünyanın çeşitli yörelerinde çavdardan viski, cin, votka gibi alkollü içecekler ve kvas denilen Rus birası yapılmaktadır. Çavdar unu hamur işlerinde yaygın olarak kullanılmaz.. Diyetiniz de çavdar yerine mısır ekmeği veya unundan yapılmış hamur işlerini tüketebilirsiniz.
YULAF
Bitkisel proteini yoğun olarak bulunduran yulafta bol miktarda protein, lipid, lif, mineral tuzlar ve B grubu vitaminleri bulunuyor. Karbonhidrat olarak sınıflandırılan yulaf, yüksek lif özelliğine sahiptir. Vücutta enerjiye çevrilir, kuvvetli bir yakıt kaynağıdır, içeriğinde fosfor, demir, kalsiyum gibi vitamin ve mineraller vardır. Yulaf tüketiminde özellikle sabah tüketilen kahvaltılık gevreklerini mısır gevreği olmasına özen gösteriniz. Bazı viski ve votkalarda da yulaf bulunduğu için bu tür alkolleri de tüketmeyiniz. Ekmek satın alırken yulaf unu karıştırılmadığından emin olunuz.
BUĞDAY
Buğday en yaygın olarak tüketilen ve ekilen bir tahıl çeşididir. Karbonhidrat içeriği yüksektir. Buğday, ekmek ve birçok hamurlu yiyecekler için en iyi un veren tahıldır. Buğday tanesinde ortalama % 13 su, % 51 nişasta, % 9 protein, % 2 yağ, % 1,8 mineraller bulunur.
Buğday günlük hayatımızda ekmek, makarna, kek, börek, lavaş, bisküvi, tatlılar başta olmak üzere birçok besinlerin yapımında ve üretiminde yaygın olarak kullanılmaktadır. Buğdaya karşı intolerans geliştiriyorsanız buğday ürünlerini diyetinizden belli sürelerde çıkardığınızda mutlaka diğer tahıllardan oluşan besinleri diyetinizde arttırın. Birçok kişi buğdaya intolerans geliştirdiğini duyduğunda diyetinden tüm ekmek, makarna ve hamur işlerini çıkartıp, meyve ve sebze ağırlıklı beslenmeye başlar fakat unutulmamalıdır ki buğday bir karbonhidrattır ve diyetinizden karbonhidratları tamamen çıkarmanız sonucunda bazı sağlık problemleri baş gösterir.
Karbonhidratların görevleri;
Enerji verir. Proteinlerin enerji için kullanılmasını engeller. Bir gramı 4 kkal enerji verir.
Vücut ısısının korunmasında görevlidir.
Sinir sisteminin çalışmasında etkilidir, özellikle beynin tek kullandığı kaynak glikozdur.
Posa, kalın bağırsakta suyun geri emilmesi ve tutulmasını, artık maddelerin vücuttan atılmasını sağlar.
Sinir dokuları ve kıkırdakların yapımı için karbonhidrata gereksinim vardır.
Vücutta su ve elektrolitlerin dengede tutulmasında görevlidir.
Normal günlük alınan diyet enerjisinin % 55-60’ının karbonhidratlardan sağlanması gerekir. Örneğin 2000 kalorilik enerji içeren diyette, diyet enerjisinin 1200-1000 kalorilik kısmı karbonhidratlardan sağlanmalıdır. Buğday bir çok besinin yapımında kullanıldığı için çok iyi bir etiket okuyucusu olmanız gerekmektedir. İlk olarak diyetinizde buğday ekmeği yerine mısır ekmeği tüketmeye başlayınız, makarna yerine kepekli pirinç tüketiniz. Bulgur ve irmik tüketimine dikkat ediniz. Besinlerin etiketlerini okuduğunuzda aşağıda belirtilen şekilde ibareler besinin içerisinde buğday olduğunu gösterecektir;
• Jelatinlenmiş nişasta
• Hidrolize edilmiş bitkisel protein
• Kamut
• Değiştirilmiş yemek nişastası
• Değiştirilmiş nişasta
• Yapıştırıcı
• Doğal aromalar
•Soya sosu
• Bitkisel nişasta Piyasada satılan (Halk Ekmek) glutensiz ürünler; glutensiz makarna, glutensiz un, glutensiz kek, promod bisküvi-çikolata tarzı ürünler buğday içermezler, tüketebilirsiniz.
Ayrıca piyasada satılan bazı ürünlerin içerisine buğday konmaktadır;
- Salam-sosis
- İskoç viskisi
- Kurutulmuş sığır eti
- Et suları veya bazı soslar
- Buğday içeren bazı konserveler
- Hazır veya terbiye edilmiş çorbalar
- Çikolata barlar, dondurma, pudding
- Alman birası, viski, cin, votka
Öneriler
- Buğday unu yerine mısır, pirinç, patates unu ve bunlardan yapılmış ekmek ve hamur işlerini tüketebilirsiniz.
- Bulgur, kısır, makarna yerine pirinç ve pirinçten yapılan noodle tüketebilirsiniz
- Kahvaltılık gevrekler (örn. müsli) buğday içermektedir, bunların yerine mısır içeren kahvaltılık gevreklerini tüketiniz.
- Bikarbonat veya soda, krema olarak jelatin, mısır unu, pirinç, maranta nişastası kullanabilirsiniz.
Umarım yazımda Çölyak yani gluten toleransı ile ilgili sizleri biligilendirebilmişimdir. Sonra ki yazılarımda başka nelere dikkat etmemiz gerektiğini paylaşacağım, çünkü maalesef dış etkenlerde bir o kadar etkili. Eğer sizde yada sizde olduğunu düşünüyorsanız yada çevrenizde bir arkadaşınız varsa bu yazıyı paylaşırsanız sevinirim.
Son olarak Çölyak Hastaları İçin,
Sevgiyle Kalın, Sağlıklı Günler Dilerim...!
